Grażyna Bacewicz
Kompozytorka i skrzypaczka; ur. 5 lutego 1909, Łódź; zm. 17 stycznia 1969, Warszawa. Początkowo gry na fortepianie i skrzypcach uczył ją ojciec – Vincas Bacevičius (Wincenty Bacewicz). Od roku 1919 kontynuowała edukację muzyczną w Konserwatorium Muzycznym Heleny Kijeńskiej-Dobkiewiczowej w Łodzi, gdzie kształciła się w zakresie gry na skrzypcach, fortepianie oraz teorii muzyki. W 1923 roku wraz z całą rodziną przeniosła się do Warszawy. Od 1924 roku uczęszczała do Konserwatorium Warszawskiego. Studiowała kompozycję w klasie Kazimierza Sikorskiego, grę na skrzypcach pod kierunkiem Józefa Jarzębskiego i grę na fortepianie u Józefa Turczyńskiego. Równocześnie podjęła studia filozoficzne na Uniwesytecie Warszawskim, z których jednak po półtora roku zrezygnowała. Przerwała także dalszą naukę gry na fortepianie. W roku 1932 ukończyła Konserwatorium, uzyskując dwa dyplomy – z gry na skrzypcach i kompozycji. W tym samym roku dzięki hojności Ignacego Jana Paderewskiego otrzymała stypendium na studia kompozytorskie w Ecole Normale de Musique w Paryżu, które odbyła w latach 1932-33 pod kierunkiem Nadii Boulanger. Uczęszczała tam również na prywatne lekcje gry na skrzypcach do Henri Toureta. Ponownie wyjechała do stolicy Francji w roku 1934, aby kształcić się u węgierskiego skrzypka – Carla Flescha.
Jako solistka zaczęła odnosić sukcesy już w 1935 roku, kiedy otrzymała pierwsze wyróżnienie na I Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym im. Henryka Wieniawskiego w Warszawie. W latach 1936-38 współpracowała z warszawską Orkiestrą Polskiego Radia, zorganizowaną przez Grzegorza Fitelberga, w której grała partię pierwszych skrzypiec. Praca w orkiestrze dała jej możliwość wzbogacenia wiedzy w zakresie instrumentacji. Przed II wojną światową również wiele koncertowała – często wspólnie z bratem Kiejstutem, znanym pianistą – w wielu krajach, m.in. na Litwie, we Francji i Hiszpanii. Podczas okupacji niemieckiej występowała na koncertach konspiracyjnych i koncertach Rady Głównej Opiekuńczej.
Po wojnie kontynuowała działalność koncertową do 1953 roku. Dawała recitale w Belgii, Czechosłowacji, ZSRR, Rumunii, na Węgrzech i we Francji. Równocześnie w 1945 roku podjęła pracę w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Łodzi, gdzie wykładała przedmioty teoretyczne i prowadziła klasę skrzypiec. W latach 50-tych poświęciła się prawie wyłącznie kompozycji i nauczaniu. Od 1966 roku (od 1967 jako profesor zwyczajny) aż do śmierci pracowała w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie, prowadząc klasę kompozycji. Ponadto często brała udział – jako juror – w konkursach skrzypcowych i kompozytorskich, m.in. w Liege, Paryżu, Moskwie, Neapolu, Budapeszcie, Poznaniu i Warszawie. W latach 1955-57 i 1960-69 pełniła również funkcję wiceprezesa Związku Kompozytorów Polskich. W latach 60-tych zajmowała się także pisarstwem. Jest autorką kilku powieści i nowel – pozostających jednak nadal w rękopisie – oraz tomiku opowiadań pt. Znak szczególny (“Czytelnik”, Warszawa 1970; II wyd.: 1974).
Niezwykle bogata twórczość kompozytorska Bacewicz wielokrotnie była nagradzana i wyróżniana, m.in. w 1933 roku jej Kwintet na instrumenty dęte (1932) otrzymał I nagrodę na konkursie kompozytorskim Towarzystwa “Aide aux femmes de professions libres” w Paryżu, w 1936 roku na konkursie kompozytorskim Towarzystwa Wydawniczego Muzyki Polskiej Trio na obój, skrzypce i wiolonczelę (1935) zdobyło II nagrodę, a Sinfonietta na orkiestrę smyczkową (1929) – wyróżnienie, w 1949 roku Koncert fortepianowy (1949) uzyskał II nagrodę (pierwszej nie przyznano) na Konkursie Kompozytorskim im. Fryderyka Chopina, zorganizowanym przez Związek Kompozytorów Polskich w Warszawie, w 1951 na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim w Liege Kwartet smyczkowy nr 4 (1951) otrzymał I nagrodę, a w 1956 na tym samym konkursie Kwartet smyczkowy nr 5 – II nagrodę, w 1960 na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu Muzyka na smyczki, trąbki i perkusję (1958) uzyskała III lokatę – najwyższą w dziale utworów orkiestrowych, a w roku 1965 Koncert skrzypcowy nr 7 (1965) zdobył nagrodę Rządu Belgijskiego i złoty medal na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim w Brukseli.
Ponadto Grażyna Bacewicz została uhonorowana szeregiem nagród za całokształt twórczości, m.in. w 1949 roku otrzymała Nagrodę muzyczną miasta Warszawy za całokształt działalności kompozytorskiej, wirtuozowskiej, organizatorskiej i pedagogicznej, w 1950 roku – Nagrodę Państwową III stopnia za Koncert na orkiestrę smyczkową (1948), w 1951 – I nagrodę na Festiwalu Muzyki Polskiej za całokształt twórczości festiwalowej, a w szczególności za Sonatę skrzypcową nr 4 (1949), w 1952 – Nagrodę Państwową II stopnia za Koncert skrzypcowy nr 4 (1951) i wspomniany Kwartet smyczkowy nr 4 oraz Sonatę skrzypcową nr 4, w 1955 – Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za Symfonię nr 4 (1953), Koncert skrzypcowy nr 3 (1948) i Kwartet smyczkowy nr 3 (1947), w 1960 – Nagrodę Związku Kompozytorów Polskich za wybitne osiągnięcia w dziedzinie twórczości kompozytorskiej, a w roku 1962 – Nagrodę II stopnia Ministra Kultury i Sztuki za Pensieri Notturni na orkiestrę kameralną (1961). Została również odznaczona Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1949) i I klasy (1959), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1953), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955) oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1955).
